Ana Sayfa

İBHAM

Asıl itibariyle bir iş muğlak ve şüpheli olmak manasındadır. Bir adamı bir işten alıkoymak, kapıyı kapatmak manalarına da gelir. (kamus, 3/405).

Hadis Usulünde İbham, Cerh ve Ta'dil kaideleriyle ilgili olarak, Sika bir Ravi'nin isnadında kendisi gibi Sika olan Şeyh'ini ismiyle değil mübhem bir şekilde zikretmesine denir.

Özellikle İmam Malik'in el Muvatta'ında ve İmam Şafii'nin rivayetlerinde çokça görülen İbham, çeşitli şekiller de yapılmıştır. Fakat belli bir tabiri yoktur. En çok kullanılan İbham lafızları, Ahberani Şeyh'un, Ahberani raculun, Haddesena sahibun lena, Huddistu an fulanin, Haddeseni ğayru vahidin min ashabine, Haddeseni ba'du eshabina, Ahberani's-Sikatu, Anni's-Sikati, Haddeseni men la ettehimu vb. lafızlarıdır. Ravileri arasında ismi herhangi bir sebeple İbham edilmiş biri bulunan Hadis'e Mübhem edı verilir.

İsnad da ismi mübhem bırakılan Ravi'nin kim olduğu bazen rivayet ettiği Hadis'in başka tarikten rivayet'inde isminin söylenmesiyle anlaşılır. Bunıunla beraber Şeyh'ini ibham eden Sika Ravi'nin bütün isnadlarının karşılaştırılımasından veya ibham edilen Şeyh'in ismini birinin haber vermesiyle anlaşıldığı da olur. Mesela İmam Malik'in ''Ani's-Sika, An ibn Umer'' dediği yerde ''Sika'' Nafi'dir. ''Ahberani men la ettehimu min ehl-i'l-ilim'' dediği yerde ise kasdettiği el-Leys b. Sa'd'dır. Yukarıdaki rivayetlerinde Şeyh'ini çokça İbham ettiğinden bahsettiğimiz İmam Şafii'nin ''Ahberani's-Sika, an ibn Ebi Zi'b'' ibhamında Sika olarak nitelediği Şeyh'i Muhammed b. İsmail b. Ebi Hudeyk'dir. ''ani's-Sika, ani'z-Zuhri '' dediğinde ise mbhem bıraktığı kişi Sufyan bin Uyeyne'dir. ''Haddeseni men la ettehimu'' dediğinde ibham ettiği Şeyh'i İbrahim b. Yahya'dır. Ahmed b. Hanbel'in oğlu Abdullah'a göre İmam Şafii'nin ''Haddeseni's-Sika, an Huşeym'' diyerek ismini İbham ettiği Şeyh, fıkıh da talebesi olan Ahmed b. Hanbel'dir. (ilel,1/184).

İsmi İbham edilen Şeyh Adalet vasfına haiz ise ona Mubhemu't-Ta'dil de denir. Sika değil ise isnad'ın munkati' olduğuna hükmedilir.